Το κλέφτικο (ή επιτραπέζιο τραγούδι ανάλογα με το περιεχόμενό του) είναι ό,τι ωραιότερο έχουμε ακούσει στην ιστορία της παγκόσμιας μουσικής. Ανώτερο ακόμη και από την όπερα, θα μπορούσε να πει κανείς, διότι εκτελείται με διαστήματα βυζαντινής μουσικής. Το κλέφτικο τραγούδι, εκτός του ότι απαιτεί πολύ καλή φωνή και τέχνη, θέλει και ύφος που μόνο αυτοί που έχουν σχετικές καταβολές το νιώθουν και μπορούν να το αποδώσουν σωστά.
Στους εκατό επαγγελματίες τραγουδιστές είναι ζήτημα αν οι είκοσι μπορούν να πουν κλέφτικα. Και για αυθεντική ερμηνεία ούτε είκοσι –γύρω στους δέκα μόνο. Χαρακτηριστικές ερμηνείες -από μια τέτοια κατηγορία τραγουδιστών- που θα μείνουν στην ιστορία είναι οι πιο κάτω. (Παραθέτουμε πρώτα τις προπολεμικές εκτελέσεις):
- «Βγαίνει ο ήλιος κόκκινος» Εκτός από την ερμηνεία του Γιώργου Παπασιδέρη κυκλοφορεί σε δίσκο 78 στροφών που γραμμοφωνήθηκε στην Αμερική από την εταιρία Standard με τη φωνή της Ρόζας Εσκενάζυ.
- «Τζαβέλαινα» Μία από τις ωραιότερες εκτελέσεις της θρυλικής Τζαβέλαινας γραμμοφωνήθηκε με τη φωνή του Κώστα Ρούκουνα. Κυκλοφορεί επίσης με τη φωνή του Αντώνη Νταλγκά.
- «Η Λαφίνα» Το ωραιότερο αυτό επιτραπέζιο «Διώξε με μάνα διώξε με…» γραμμοφωνήθηκε με τις φωνές και των τριών μεγάλων κυριών του δημοτικού, της Γεωργίας Μητάκη, της Ρόζας Εσκενάζυ και της Ρίτας Αμπατζή. Και οι τρεις εκτελέσεις είναι υπέροχες και δεν αφήνουν περιθώρια βελτίωσης.
- «Θοδωράκης Γρίβας» Εκτός από το γνωστό τσάμικο «Γρίβα σε θέλει ο βασιλιάς» κυκλοφορεί και σε επιτραπέζιο με τη φωνή του Κώστα Ρούκουνα.
- «Καράμπελας» από τα σπάνια κλέφτικα που μόνο με τη φωνή του Γιώργου Παπασιδέρη το συναντάμε στη δισκογραφία είναι αφιερωμένο στον καπετάν Καράμπελα. «Ποια είδε πούλια από βραδύς και αστρί το μεσημέρι…».
- «Η Τρυγώνα» Είναι γνωστή συνήθως σε ρυθμό τσάμικου, αλλά με τα ίδια λόγια έχει γραμμοφωνηθεί και σε επιτραπέζιο με τη φωνή του Δημήτρη Αραπάκη, αλλά και της Ρόζα Εσκενάζυ.
- «Ανδρούτσο πού ξεχείμασες» H πρώτη του γραμμοφώνηση έγινε με τη φωνή του Μήτσου Αραπάκη.
- «Κίνησα o μαύρος κίνησα» Κυκλοφορεί με τη φωνή του Μήτσου Αραπάκη, αλλά και με τη φωνή της Μαρίκας Παπαγγίκα που γραμμοφωνήθηκε γύρω στο 1930 στην Νέα Yόρκη.
- «Τρία πουλάκια παν’ ψηλά» Παλιά εκτέλεση του 1932 με το Δημήτρη (Μήτσο) Αραπάκη.
- «Τρεις σταυραετοί» Δημήτρης Αραπάκης στην δεκαετία του ’30.
- «Απόψε είδα στον ύπνο μου» Πρόκειται για μια καταπληκτική εκτέλεση από το Γιώργο Παπαδόπουλο που ηχογραφήθηκε το 1951. Τον συνοδεύει στο κλαρίνο o Γιώργος Ανεστόπουλος.
- «Έβγα Γκόλφω στο βουνό» Είναι γνωστό σε ρυθμό 4/4 αλλά o Δημήτρης Αραπάκης το ’χει γραμμοφωνήσει και σε καθιστικό.
- «Πλιάτσικας» Σπάνιο κλέφτικο που γραμμοφωνήθηκε πριν τον πόλεμο με τη φωνή του ιεροψάλτη Σεραφείμ Γεροθεοδώρου.
- «Στριφτόμπολας» και αυτό το κλέφτικο είναι σπάνιο και γραμμοφωνήθηκε με τη φωνή του ψάλτη Γιάννη Παναγιωτόπουλου (Κούρου).
- «Αλη-Πασάς» Έχει γραμμοφωνηθεί με τη φωνή του Δημήτρη Αραπάκη, του Κώστα Καρύπη και του Αγαθοκλή Μούσκα.
- «Κάτω στα πέντε μάρμαρα» Ωραιότατο Μοραΐτικο επιτραπέζιο μόνο με τη φωνή του Γιώργου Βέρρα.
- «Βασιλοαρχόντισσα» Κυκλοφορεί σε δίσκο 78 στροφών με τη φωνή του Μήτσου Αραπάκη.
- «Ποια σκύλα μάνα το ’λεγε» Έχει ηχογραφηθεί με τη φωνή της Γεωργίας Μητάκη, αλλά και του Χρήστου Πανούτσου.
- «Τώρα τα παλιά» Η πρώτη του γραμμοφώνηση έγινε με τη φωνή του ιεροψάλτη Σεραφείμ Γεροθεοδώρου από τ’ Αγρίνιο.
- «Τζατζάς» Το κλέφτικο του καπετάν Τζατζά στη δισκογραφία το συναντάμε μόνο με τη φωνή του Γιώργου Παπασιδέρη.
- «Βελούλας» Ποιος έχει αράδα σήμερα να βγει στο καραούλι… και αυτό το κλέφτικο συναντιέται μόνο με τη πρωτότυπη εκτέλεση του Γιώργου Παπασιδέρη. Ας σημειωθεί ότι αργότερα ηχογραφήθηκε και ως τσάμικο με τη φωνή της Γιούλας Κοτρώτσου.
- «Της Μήτραινας» Πρόκειται για μια συναρπαστική πρώτη εκτέλεση με τη θρυλική Ρόζα Εσκενάζυ. Την συνοδεύουν στο κλαρίνο ο Σουκρής και στο ούτι ο Τορμπούλης και άλλοι άριστοι Μικρασιάτες μουσικοί.
- «Διψά o Αντώνης για νερό» Μοναδική εκτέλεση με τη φωνή του Δημήτρη Αραπάκη.
- «Κάνε v’ ανθίσουν τα κλαριά» Και αυτό το επιτραπέζιο συναντιέται μόνο με τον Αραπάκη.
- «Τα Μακεδονόπουλα» Έχει γραμμοφωνηθεί γύρω στο 1950 μόνο με το Γιώργο Μεϊντανά.
- «Ο καπετάν Τσάτας» Και αυτό το σπάνιο κλέφτικο γραμμοφωνήθηκε από το Σεραφείμ Γεροθεοδώρου.
- «Το λαγιαρνί» Εκτός από τον Δημήτρη Αραπάκη το ’χει πει και o Κώστας Ρούκουνας στην δεκαετία του ’30.
Ένα ακόμη σπάνιο σε μοναδική εκτέλεση κλέφτικο είναι και η
- «Έξοδος του Μεσολογγίου» που γραμμοφωνήθηκε από το Σεραφείμ Γεροθεοδώρου.
- «Τούρκοι βαστάτε τ’ άλογα» Γραμμοφωνήθηκε την δεκαετία του ’30 με το Μήτσο Αραπάκη.
- «Τι είναι o αχός που ακούγεται» Το συναντάμε σε μία μόνο παλιά εκτέλεση με το Δημήτρη Αραπάκη.
- «Δεν το ’λπιζα η ορφανή» Πρωτογραμμοφωνήθηκε με τη φωνή του Σεραφείμ Γεροθεοδώρου.
- «Οι Κολοκοτρωναίοι» Από τις παλιότερες εκτελέσεις είναι με τη φωνή του Δημήτρη Αραπάκη.
- «Έβγα Μήτρο στο βουνό» Το συναντάμε μόνο σε μια εκτέλεση του ’32 με το Δημήτρη Αραπάκη.
- «Για σήκω πάνω Αντώνη μου» Αν και πασίγνωστο το τραγούδι του Κατσαντώνη, σε δίσκο το συναντάμε μόνο σε μία εκτέλεση με τον Αγαθοκλή Μούσκα που γραμμοφωνήθηκε στην Αμερική.
- «Τούρκοι βαστάτε τ’ άλογα» H πρώτη εκτέλεση είναι με τον Δημήτρη Αραπάκη και άλλη γύρω στο 1975 ηχογραφήθηκε εξίσου άψογα με τον Τάκη Καρναβά.
- «Ένα πουλί ροβόλαγε» Πρόκειται για μια γραμμοφώνηση της Αμερικής στην δεκαετία 1920-1930 με τη φωνή του Σωτήρη Στασινόπουλου από τη Δάφνη Καλαβρύτου. Απ’ αλλού δεν το έχουμε ξανακούσει αυτό το επιτραπέζιο.
Ο «γίγαντας» ερμηνευτής του δημοτικού τραγουδιού Γιώργος Παπασιδέρης έχει τραγουδήσει δεκάδες κλέφτικα. Τα πιο γνωστά που σώζονται σε δίσκους είναι:
«Του Λεπενιώτη», «Του Γερονοταρά» (αν θέλετε να ακούσετε κλάματα…), «Νύχτωσε και βράδιασε» («Της Χρύσως»), «Σαν θα αποθάνω θάψτε με», «Σηκώσου απάνω Γιάννο μου» (από τις ωραιότερες ερμηνείες του Παπασιδέρη σε κλέφτικο), «Σαν πας πουλί μου στο Μοριά», κ.ά. Πολλά κλέφτικα έχει πει και ο Κιτσάκης, όπως: «Τρεις στρατηγοί ξεκίνησαν» (μοναδική εκτέλεση), «Να αναστενάζω καημένη μάνα δεν μ’ ακούς», «Στη μέση στα Καλάβρυτα» κ.ά.
Από τις πλέον αξιόλογες μεταπολεμικές ηχογραφήσεις κλέφτικων και επιτραπέζιων τραγουδιών είναι οι εξής:
- «Στη μέση στα Καλάβρυτα» Το λένε πολλοί τραγουδιστές, αλλά σε δίσκο έχει ηχογραφηθεί με τη Γιούλα Κοτρώτσου.
- «Ποιος είδε τέτοιο θαύμασμα» Είναι ένα από τα πέντε ωραιότερα κλέφτικα με τη φωνή του μεγάλου Ανδρέα Τσαούση. Βαθμολογείται δεκάκις με άριστα!!! (Δεν το λέει κανένας άλλος).
- «Το μνήμα του Δημάκη» Χαρακτηρίστηκε επιτυχία της κορυφαίας Τασίας Βέρρα, η οποία υπερέχει σχεδόν όλων στα κλέφτικα. Όχι όμως ότι δεν υπάρχουν τραγούδια που τα ’χουν ερμηνεύσει άλλοι καλύτερα.
- «Κορίτσια απ’ την Καστοριά» (του Παύλου Μελά) Υπάρχει μόνο σε δίσκο με τον Χρήστο Πανούτσο. Σ’ αυτόν το δίσκο κλαρίνο παίζει o Αριστείδης Βασιλάρης και σαντούρι ο Αριστείδης Μόσχος.
- «Βαρέθηκα τα νιάτα μου» Από τις πρώτες ηχογραφήσεις της Φιλιώς Πυργάκη γύρω στο 1966. (Δεν γνωρίζουμε όμως αν το τραγούδι είναι παραδοσιακό ή επώνυμου συνθέτη).
- «Πήρα το ρέμα-ρέμα», με τον Κώστα Σκαφίδα.
- «Σιγά Λιάκο μου μη βιάζεσαι», με τον Κώστα Σκαφίδα.
- «Δυστυχία», από τη Σοφία Κολλητήρη. Τη «Δυστυχία» την αποδίδει εξίσου υπέροχα η Τασία Βέρρα και o Στάθης Κάβουρας.
- «Από την Πάτρα κίνησα στην Τρίπολη να πάω» Μαρίνα Πολυχρονοπούλου. Εξίσου υπέροχα το λέει και η Τασία Βέρρα, αλλά σε δίσκο το ’χει πει η Μαρίνα.
- «Γιαννάκη τι να φορέσεις τα γιορτινά σου ρούχα» Τοπικό τραγούδι της Γορτυνίας που το αποδίδει ασυναγώνιστα η Τασία Βέρρα που το ηχογράφησε με τη χορηγία του περιοδικού μας.
- «Να αναστενάζω καημένη μάνα δε μ’ ακούς» με τον Αλέκο Κιτσάκη. Το έχει πει και o Στυλιανός Μπέλλος σε δίσκο, αλλά όχι όπως o Κιτσάκης.
- «Η Ασημούλα» Το λέει μόνο ο Στυλιανός Μπέλλος, κανένας άλλος δεν το ’χει πει τόσο ωραία.
- «Κίνησε η Όλγα μου πρωί» Από τα ωραιότερα και σπάνια κλέφτικα. Το έχει πει σε δίσκο ο Βαγγέλης Παππάς.
- «Κλείσαν οι στράτες του Μοριά», το ερμηνεύει ο Νάκος από τη Θεσσαλία, αλλά και η Γεωργία Μητάκη.
- «Βρήκα ψηλά στον Όλυμπο» Την ωραιότερη εκτέλεσή του την έχουμε ακούσει ζωντανά από τον Γιάννη Κωνσταντίνου, αλλά δεν γνωρίζουμε αν υπάρχει σε δίσκο. (Σε ζωντανή ηχογράφηση το τραγουδά ο Θανάσης Βαρσαμάς).
- «Σήκω Λενιώ μου κι άνοιξε» το ερμηνεύει ο Δημήτρης Ζάχος.
- «Μάνα με τα πολλά παιδιά» Πρόκειται για ένα τραγούδι που ακούγεται πολύ. Σε δίσκο υπάρχει με τον Λάμπρο Παπαθανασίου (αυθεντικός ερμηνευτής με το παλιό ύφος).
- «Όμορφη που είναι η Λιβαδειά» Κυκλοφορεί σε δίσκο με τη φωνή του Δημοσθένη Βλαχαγγέλη από τα Τρίκαλα, αλλά και της Χαρούλας Αλεξίου.
- «Κορίτσια απ’ τα Γιάννενα» («Της Τζαβέλαινας») Το ερμηνεύει σε δίσκο η Γεωργία Μηττάκη, αλλά και o Χρήστος Πανούτσος.
- «Με γέλασε μια χαραυγή» Χαρακτηριστική ερμηνεία της Γιώτας Λύδια και της Αργυρούλας Γόντικα, αλλά και του Γιαννάκη Κωνσταντίνου.
- «H Θεωνίτσα» Το λένε πολλοί, αλλά τελειότεροι είναι η Τασία Βέρρα και o Κάβουρας. Σε δίσκο το έχουν τραγουδήσει o μεγάλος Μήτσος Αραπάκης, ο Στάθης Κάβουρας και ο Γιώργος Παπαδόπουλος (παίζει κλαρίνο o Βασίλης Σκαλιώτης). Σε ζωντανή ηχογράφηση κυκλοφορεί και με τη φωνή της Βαγγελιώς Χρηστιά.
- «Ο Σωτήρχαινας» Το ’χει γραμμοφωνήσει και ο Μεϊντανάς, και ο Βλαχαγγέλης αλλά ωραιότερα από όλους το ’χει πει η Τασία Βέρρα.
- «Θέλετε δέντρα ανθίσετε» Ωραιότερη εκτέλεσή του από τον Λάμπρο Παπαθανασίου.
- «Τι να κάνω τα φλουριά» («..τα γρόσια τι τα θέλω, που δεν φιλώ τα χείλη σου τα μαργαριταρένια»). Σπάνιο κλέφτικο, που το ερμηνεύει ο Λάμπρος Παπαθανασίου.
- «Του Αργύρη τα μαλλιά», Ανδρέας Τσαούσης.
- «Ένας αετός τριγύριζε», Φιλιώ Πυργάκη.
- «Καλότυχα που είναι τα βουνά», Λάμπρος Παπαθανασίου.
- «Βγήκαν δύο αστέρια κόκκινα» Το ερμηνεύει o Βασίλης Σκολιώτης (ο κλαρινίστας).
- «Βασίλω αρχόντισσα» Το λένε διάφοροι, ωραιότερα όμως η Φιλιώ Πυργάκη, που αυτός ο δρόμος είναι το στοιχείο της.
- «Της Άρτας το γεφύρι» Άψογη ερμηνεία από το μεγάλο Χρόνη Αϊδονίδη.
- «Μου στείλανε μια προξενιά» Το ’χει πει o Κώστας Ρούκουνας γύρω στο ’65 και πρόσφατα το ηχογράφησε και η Τασία Βέρρα με τη χορηγία του περιοδικού μας.
- «Εξήντα κλέφτες είμαστε», Το ’χουν πει πολλοί, αλλά τελευταία το λέει ωραιότερα o νεαρός Παναγιώτης Λάλεζας.
- «Στης Σάμου τα ψηλά βουνά» Το ’χει πει μόνο η μεγάλη Τασία Βέρρα.
- «Όσο είναι o κλέφτης ζωντανός» (Παναγιώτης Λάλεζας).
- «Κάτω στα πέντε μάρμαρα», είναι από τα κλέφτικα που σπάνια ακούγονται, μιας και το ξέρουν ελάχιστοι. Το τραγουδά o Γιώργος Βέρρας.
- «Ξενιτεμένο μου πουλί», «Ποια μάνα το ’λεγε τ’ αδέλφια δεν πονιούνται» και «Απόψε κρύο έκανε», τα ερμηνεύει ασυναγώνιστα ο μεγάλος Τάκης Καρναβάς.
Στον ίδιο δίσκο «Τ’ αλώνια» περιέχεται ένα ακόμη ωραίο επιτραπέζιο με μοναδική ερμηνεία: «Ξενιτεμένο μου πουλί». Σε όλα τα τραγούδια του Τάκη Καρναβά παίζει κλαρίνο o μεγάλος Βασίλης Σούκας.
Όλα τα κλέφτικα που αναφέρουμε, ηχογραφήθηκαν μεταξύ 1950 και 1970. Από τότε δεν ξαναηχογραφήθηκε κάτι της προκοπής έως το Μάιο του 1997 που ο Στάθης Κάβουρας με τη χορηγία του περιοδικού «Πάλκο» ηχογραφεί έναν ολόκληρο μεγάλο δίσκο με κλέφτικα, ο οποίος είχε μεγάλη επιτυχία.
Πρόκειται για τα τραγούδια: «Τρυγώνα», «Θεωνίτσα», «Να αναστενάξω καημένη μάνα», «Μια κόρη εκαθότανε», «Δυστυχία», «Εσείς βουνά μου όμορφα», «Της Μήτραινας», «Κείνο τ’ αστέρι το λαμπρό», «Σαν πας πουλί μου στο Μοριά», «Απόψε η νύχτα είναι βαριά», και «Εγώ στον ήλιο ορκίστηκα»
Την ίδια εποχή το περιοδικό μας προβαίνει στην ηχογράφηση των πιο κάτω δεκατεσσάρων κλέφτικων με τη φωνή της αξεπέραστης Τασίας Βέρρα: «Ποιος είδε τέτοιο θαύμασμα», «Οι Γιαγιάδες», «Τι έχεις καημένε κόρακα», «Παύλος Μελάς», «Μου στείλανε ένα προξενιό», «Κείνο τ’ αστέρι το λαμπρό», «Τζαβέλαινα», «H Γαλάναινα», «Δυστυχία», «Σωτήρχαινας Γιώργος», «Γιαννάκης Καραλής», «Απόψε κρύο έκανε», «Από την Πάτρα κίνησα», «Μη με μαλώνεις μάνα μου», «Ανδρούτσο πού ξεχείμασες».
Επτά κλέφτικα σε πολύ άρτιες εκτελέσεις ηχογραφήσαμε και με τη φωνή του Αλέκου Δήμου. «Απόψε κρύο έκανε», «Εσείς βουνά όμορφα», «Νάταν οι κάμποι θάλασσες», «Άσπρα μου περιστέρια», «Όλα τα κάστρα πέσανε», «Καραϊσκάκη» και «Δυστυχία».
Τρία επιτραπέζια με τη φωνή της Μαρίας Σαλτού:
- «Νύχτα ήταν που φιλιόμαστε», «Σε τούτη τάβλα που ’μαστε», «Μια Παρασκευή».
Με τη φωνή του Κώστα Σκαφίδα ηχογραφήσαμε: «Πήρα το ρέμα-ρέμα», «Στην παραπέρα γειτονιά», «Μη με μαλώνεις μάνα μου» και τη «Θεωνίτσα».
Με τη φωνή του Αλέκου Κιτσάκη ηχογραφήσαμε το «Με γέλασε μια χαραυγή».
Με τη φωνή της Μαρίνας Πολυχρονοπούλου ηχογραφήσαμε το «Σήκω Λενιώ μου και άνοιξε». Ένα πολύ ωραίο επιτραπέζιο της Θράκης «Για δες καράβια να ’ρχονται». Ηχογραφήθηκε επίσης από το «Πάλκο» με τη φωνή του Μάνου Κουτσαγγελίδη.
Με τη φωνή της Φιλιώς Πυργάκη ηχογραφήσαμε το κλέφτικο «Μωρή Κουμπάρα Γιώργαινα».
Πιστεύουμε ότι προσεγγίσαμε τα ηχογραφημένα επιτραπέζια τραγούδια κατά 80% τουλάχιστον.
Εκτός του ότι ηχογραφήσαμε από την αρχή τέσσερα cd με κλέφτικα καταφέραμε και συνελλέξαμε όλες σχεδόν τις προπολεμικές εκτελέσεις και τις κυκλοφορήσαμε σε άλλα τρία cd μεγάλης διάρκειας. Έτσι τα κλέφτικα τραγούδια μέσω του περιοδικού μας έφθασαν σε χιλιάδες χέρια, οπότε αυτός ο θησαυρός δεν θα χαθεί ποτέ. Μετά τη γενιά των μεγάλων του δημοτικού τραγουδιού, που ήκμασαν μέχρι τη δεκαετία του ’70, κανένας σχεδόν από τους νέους συνεχιστές δεν λέει κλέφτικο.
Το κλέφτικο τραγούδι δυστυχώς περνά τη μεγαλύτερη κρίση, διότι ελάχιστα τραγούδια κυκλοφορούν σε δίσκους (το πολύ 100 από όλες τις δισκογραφικές εταιρείες) και αυτά είναι δυσεύρετα. Νέοι ερμηνευτές δεν υπάρχουν, αλλά ούτε και συλλέκτες.
Γι’ αυτό οι ερμηνευτές του κλέφτικου θεωρούνται «κολώνες» της ελληνικής μουσικής. Ας ελπίσουμε πως θα βρεθεί κάποτε κάποιος να τους καταξιώσει στο βαθμό που τους αξίζει. Όλες τις παραπάνω ερμηνείες δεν πρόκειται να μπορέσουν να τις αποδώσουν και άλλοι καλλιτέχνες και θ’ αποτελούν σχολή για τους νεότερους τραγουδιστές και μελετητές.
Γιάννης Μητρόπουλος
