Τα ζοφερά χρόνια του μακαρθισμού-Μύθοι και πραγματικότητες
«Αυτό είναι η αρχή των αμερικανικών στρατοπέδων συγκέντρωσης!»
Ντάλτον Τράμπο
Tοπίο στην ομίχλη…
Ο όρος «μακαρθισμός» αφήνει σε πολλούς συγκεχυμένες ακόμα εντυπώσεις, καθώς τα πρόσωπα που ενεπλάκησαν όπως και το γενικότερο πολιτικό κλίμα εκείνης της περιόδου είναι ακόμα ασαφή και εν μέρει μυθοποιημένα. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή..
Προετοιμάζοντας το έδαφος
Ο μακαρθισμός εδραιώνεται ιστορικά ως προϊόν της λήξης του Ψυχρού Πολέμου, αποτελώντας συνώνυμο της αντικομμουνιστικής προπαγάνδας, η οποία είχε κάνει την εμφάνισή της ήδη από τη δεκαετία του ’30. Ήταν η εποχή του μεγάλου οικονομικού κραχ στην Αμερική, που συνοδεύτηκε από κατακόρυφη άνοδο της ανεργίας, κοινωνικές συγκρούσεις και ένα γενικότερο κλίμα αναστάτωσης που απαιτούσε την ανάδειξη κάποιου ενόχου. Και ο ένοχος δεν άργησε να βρεθεί, ή ακριβέστερα να «κατασκευαστεί»..
Δεν είναι όμως αυτή η αρχή της ιστορίας. Αρκετά χρόνια προτού γίνει γνωστό το όνομα του πιο διαβόητου γερουσιαστή όλων των εποχών, ένας άλλος αμερικάνος πατριώτης, ο Μάρτιν Ντάις, μέλος του Κογκρέσου, επιχειρούσε ήδη να εισάγει στους κόλπους του αμερικανικού συντάγματος ένα νομοσχέδιο κατά του κομμουνισμού, εκφράζοντας παράλληλα την αντίθεσή του στη νέα πολιτική του New Deal που εισήχθη από τον ανερχόμενο πρόεδρο(1936) Φραγκλίνο Ρούζβελτ μαζί με μια γενικότερη φιλελεύθερη τάση, που στρεφόταν εναντίον του φασισμού. Ήταν η εποχή του εμφυλίου στην Ισπανία και οι φωνές εναντίον του καθεστώτος του Φράνκο είχαν αρχίσει να ηχούν ενοχλητικά σε πολλά αυτιά..
Oλική επαναφορά
Η κόκκινη απειλή επανέρχεται δριμύτερη μετά το τέλος του β’ Παγκ. Πόλεμου και τη δημιουργία ψυχροπολεμικού κλίματος ανάμεσα σε ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση, για να κορυφωθεί αμέσως μετά, με τον πόλεμο της Κορέας. Ο -μέχρι στιγμής- ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Τζόζεφ Μακάρθι δράττεται της ευκαιρίας και διακηρύσσει, με άκρατο φανατισμό και μισαλλοδοξία, ένα δόγμα που έμελλε να αποτελέσει μια από τις νοσηρότερες πτυχές της νεότερης αμερικανικής ιστορίας..
Διεκπεραιωτή αυτού του δηλητηριώδους ιδεολογικού κατασκευάσματος αποτελούσε ήδη από το 1938 η Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών HUAC (House on Un-American Activities Committee). Η Επιτροπή είχε συσταθεί από βουλευτές -ένα από τα σημαίνοντα μέλη της στάθηκε και ο Ρίτσαρντ Νίξον-με στόχο την πάταξη οιασδήποτε αντεθνικής δραστηριότητας. Πρόεδρος στις δίκες που διεξήγαγε η εν λόγω επιτροπή ανέλαβε ο Τ.Π.Τόμας. Με σύνθημα το εθνικιστικό «να πλήξουμε τις ελίτ της Αμερικής και την προδοτική δραστηριότητα εκείνων που τους αντιμετώπισε τόσο καλά αυτό το έθνος» και με μια επίφαση πατριωτισμού, ξεκινάει η καλλιτεχνική και κοινωνική εξόντωση επικίνδυνων κομμουνιστών, οι οποίοι «απειλούσαν» να ανατρέψουν την εδραιωμένη κοινωνικοπολιτική τάξη.
Κυνήγι μαγισσών
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έδειξε η Επιτροπή για την κινηματογραφική βιομηχανία, που ευτυχώς, δεν προσέφερε αποκλειστικά άρτο και θεάματα, όπως πολλοί παραγωγοί- και όχι μόνο-θα επιθυμούσαν..
Σε αρκετές ταινίες του Χόλιγουντ διαφαίνεται μια εντονότατη αντιπολεμική διάθεση και κάποτε κάποτε μάλιστα, μια φιλοσοβιετική- φιλοσταλινική προπαγάνδα, η οποία δεν ήταν πλέον αρεστή στα δύσκολα χρόνια του μετα-ψυχροπολεμικού κλίματος..
Συντάσσοντας τη μαύρη λίστα
Το έτος 1947, κλήθηκαν από την Επιτροπή 41 μάρτυρες, προκειμένου να διακηρύξουν την πίστη τους υπέρ πατρίδος, αποκηρύσσοντας επισήμως το κομμουνιστικό φρόνημα και ονοματίζοντας πρόσωπα ως κομμουνιστές. Ανάμεσα στους πρώτους που έσπευσαν να συνεργαστούν με την Επιτροπή και να καταδώσουν συναδέλφους ήταν και οι διεθνούς φήμης Γκάρι Κούπερ, Ρόμπερτ Τέηλορ, Ηλίας Καζάν, Γουόλτ Ντίσνεϊ και Ρόναλντ Ρέιγκαν..
Με την πολύτιμη βοήθειά τους στην επιχείρηση «naming names» συντάσσεται ένας πρώτος κατάλογος δέκα ονομάτων-αρχή μιας μεγάλης εκστρατείας εναντίον αιρετικών σκηνοθετών, ηθοποιών και σεναριογράφων του Χόλιγουντ. Πρόκειται για την περίφημη «μαύρη λίστα»των δημιουργών των οποίων τα έργα απαγορεύτηκαν και οι ίδιοι αναγκάστηκαν να πάρουν το δρόμο της αυτοεξορίας, να αλλάξουν επάγγελμα ή να σιωπήσουν προσωρινά.. Και βέβαια αυτή ήταν μόνο η αρχή μιας λίστας που ολοένα και μεγάλωνε, επιδιώκοντας να εξαφανίσει από προσώπου γης προσωπικότητες όπως ο Τσάρλι Τσάπλιν, ο Ζυλ Ντασσέν, ο Όρσον Ουέλς, ο Άρθουρ Μίλερ και τόσοι άλλοι..
Oι πρώτοι δέκα του χόλιγουντ
-Ντάλτον Τράμπο,
-Έντουαρντ Ντμίτρικ,
-Χέρμπερτ Μπίμπερμαν,
-Άλμπερτ Μαλτζ
-Τζον Χάουαρντ Λόουζον
-Ρινγκ Λάρντνερ
-Σάμουελ Όρνιτζ
-Λέστερ Κόουλ
-Άλβα Μπέσι
-Ρόμπερτ _ντριαν Σκοτ
Από εκεί κι έπειτα ξεκινά ο φόβος και η παράνοια στην Αμερική:Δίκες, καταδόσεις, φυλακίσεις, αυτοεξορίες, αυτοκτονίες, μέσα σε ένα αλλόκοτο κλίμα εκβιαστικού χαφιεδισμού και ιδεολογικής τρομοκρατίας.
Το 1947 μπαίνει στο στόχαστρο ο Τσάρλι Τσάπλιν για το μεγαλοφυές «Ο κύριος Βερντού», «την πιο λαμπρή και έξυπνη ταινία που έχω φτιάξει», όπως ο ίδιος ομολογεί. Η ταινία προκάλεσε αμετροεπείς αντιδράσεις-ένθερμοι καθολικοί ζητούσαν την απέλασή του αμέσως μετά την προβολή της.
Μια ομάδα φιλελεύθερων ηθοποιών με επικεφαλής τον Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ, ενώ αρχικά τάχθηκαν αλληλέγγυοι απέναντι στους Δέκα, άλλαξαν στάση, κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες.. Πολλοί θεωρούν πως την πλύση εγκεφάλων ανέλαβε ένας άλλος…φιλελεύθερος αμερικάνος, ο Ρόναλντ Ρέιγκαν, ο οποίος υπήρξε εξαιρετικά πειστικός στην απαρίθμηση των κινδύνων που διέτρεχε η καριέρα τους .Πράγματι, λίγο αργότερα ο Μπόγκαρτ φιλοξενείται στη στήλη του περιοδικού «Photoplay» υπό την καθησυχαστική λεζάντα «I am no communist»..!
Ο Γερμανός θεατρικός συγγραφέας, σκηνοθέτης και ποιητής, ιδρυτής του περίφημου θεάτρου Μπερλίνερ Ανσάμπλ, Μπέρτολτ Μπρεχτ, από καιρό αυτοεξόριστος στις ΗΠΑ, αρνείται ενώπιον της Επιτροπής οποιαδήποτε σχέση με το ΚΚ και αμέσως μετά, χωρίς να μπει στη διαδικασία κατάδοσης ονομάτων, επιστρέφει στην Αν. Γερμανία, έχοντας διαβλέψει προφανώς τη δραματική εξέλιξη των πραγμάτων..
Oι ταινίες της λίστας
Μερικές από τις σημαντικότερες ταινίες που συμπεριελήφθησαν στη μαύρη λίστα, εκείνη που μοιράστηκε σε στούντιο και παραγωγούς, κλείνοντας έτσι τις πόρτες στους δημιουργούς τους, είναι οι εξής:
-Αποστολή στη Μόσχα, του Μάικλ Κέρτιζ
-Γυμνή Πόλη, του Ζυλ Ντασσέν
-Η Βιτρίνα, του Μάρτιν Ριτ. Πρόκειται για την ιστορία ενός ανθρώπου( Γούντι _λεν), ο οποίος, θέλοντας να βοηθήσει τον κομμουνιστή συγγραφέα και φίλο του, υπογράφει αντ_ αυτού τα έργα του, μέχρι που γίνεται η «βιτρίνα» και για άλλους αριστερούς, για να καταλήξει στη φυλακή..
-Ο νόμος των γκάνκστερς, του Αμπραάμ Πολόνσκι. Μια από τις χαρακτηριστικές περιπτώσεις σκηνοθέτη, την καλλιτεχνική πορεία του οποίου ανέστειλε ανεπιστρεπτί ο μακαρθισμός. Ήταν ανάμεσα σε αυτούς που διαμαρτυρήθηκαν έντονα στην απονομή τιμητικού Όσκαρ στον Ηλία Καζάν..
-Αλάτι της γης, του Χέρμπερτ Μπίμπερμαν, το οποίο και γύρισε αμέσως μετά την αποφυλάκισή του το 1953.Η ταινία, λόγω του αντιρατσιστικού περιεχομένου της δέχθηκε σφοδρές επιθέσεις, με αποτέλεσμα να προβληθεί μόλις το 1964..Η πρωταγωνίστριά της μάλιστα, η μεξικάνα Ροζάουρα Ρεβουέλτας συνελήφθη και απελάθηκε από τις ΗΠΑ, με την κατηγορά της παράνομης παραμονής στη χώρα..
-Ο Τζόνι πήρε το όπλο του, του Ντάλτον Τράμπο. Ο εκδιωχθείς σκηνοθέτης και σεναριογράφος αυτού του αντιπολεμικού αριστουργήματος, τιμήθηκε με Όσκαρ σεναρίου το 1956 , με το ψευδώνυμο Ρόμπερτ Ριτς!! Φυσικά, κανένας δεν γνώριζε την ταυτότητά του..
-Συμφωνία κυριών, του Ηλία Καζάν. Στάθηκε ίσως η πιο αμφιλεγόμενη προσωπικότητα εκείνης της περιόδου. Υπήρξε μέλος του ΚΚ, μας χάρισε ανεπανάληπτες ταινίες, έντονου κοινωνικού προβληματισμού , επάνω σε προβλήματα όπως ο αντισημιτισμός και ο ρατσισμός στην Αμερική(Πίνκι, η μιγάς, Μπούμερανγκ κ.α), για να συνδέσει δια βίου το όνομά του με την κατάδοση συναδέλφων του στην περιβόητη Επιτροπή. Ο ίδιος, μέχρι το τέλος της ζωής του, στάθηκε αμετανόητος, πιστός στη ορθότητα της πράξης εκείνης που σημάδεψε τη μετέπειτα πορεία του: «Δεν το έκάνα για να σώσω την καριέρα μου. Ό,τι έκανα, το έκανα γιατί είχα προσωπικούς, βάσιμους λόγους, και το έκανα αφού σκέφτηκα πάρα πολύ τις ίδιες μου τις εμπειρίες_Δεν είχα πια καμία διάθεση να υπερασπιστώ τους κομμουνιστές..»
-Διασταυρούμενα πυρά, του Έντουαρντ Ντμίτρικ. Ένας από τους δέκα πρώτους της μαύρης λίστας, κάτω από οικονομική πίεση, εμφανίστηκε ξανά στην Επιτροπή, στις 5 Απριλίου 1951, και απάντησε πρόθυμα στις ερωτήσεις της, κατονομάζοντας 26 άτομα ως μέλη αριστερών οργανώσεων.
Tο φάντασμα του κομμουνισμού-
Σύγχρονες αναγνώσεις
Ο μακαρθισμός δεν γεννήθηκε παρέα με το γερουσιαστή που του χάρισε το όνομά του, και πολύ περισσότερο δεν πέθανε μαζί του. Από το μεσαιωνικό κυνήγι μαγισσών μέχρι την τελευταίας τεχνολογίας πολιτική των γερακιών του Λευκού Οίκου, δεν έχουν αλλάξει και πολλά κατ’ ουσία πράγματα. Μόνο το τέρας αναβαπτίζεται, ανάλογα με τις ανάγκες των ημερών. Τότε, ο κομμουνισμός ήταν απλώς το ευρηματικό πρόσχημα, η ταμπέλα που χρειαζόταν προκειμένου να κατασταλεί κάθε φιλελεύθερη, προοδευτική δράση, να φιμωθεί μια και καλή κάθε νέα, αντικαθεστωτική ιδέα .Στις μέρες μας, το τρομερό μωρό που πρέπει να εξοντωθεί φέρει το εξίσου.. ελαστικό όνομα «τρομοκρατία»..
MAPΘA MΠOYZIOYPH
O Γκάρι Kούπερ -«φιλικός» μάρτυρας-
καταθέτει στην επιτροπή «Mακάρθι»
O Γούντι Άλεν στην «Bιτρίνα» του Mάρτιν Pιτ. O σκηνοθέτης, ο σεναριογράφος και οι ηθοποιοί Zίρο Mόστελ και Xέσελ Mπερνάντι είχαν μπει στη μαύρη λίστα το 1952 για τις αριστερές τους πεποιθήσεις.
«O Tζόνι πήρε το όπλο του», μια από τις ταινίες που μπήκε στη μαύρη λίστα για
τα ριζοσπαστικά του μηνύματα
O Tζόζεφ Mακάρθι στον ραδιοφωνικό
σταθμό CBS, δίπλα του ένα προσκοπάκι.
O Hλίας Kαζάν, στα γυρίσματα του «Aμέρικα, Aμέρικα» στην Tουρκία το 1962. O σκηνοθέτης που δίχασε το χόλλυγουντ κατά τα σκοτεινά χρόνια του μακαρθισμού καταδίδοντας κάποιους
συναδέλφους του ως κομμουνιστές.
O Tζον Γκάρφιλντ στην ταινία «ο νόμος
των γκάνγκστερ» του Aβραάμ Πολόνσκι
