ΛΕΞΕΙΣ ΠΟΥ ΑΛΛΑΞΕ Η ΑΡΧΙΚΗ ΤΟΥΣ ΣΗΜΑΣΙΑ
1. ΑΓΑΘΟΣ: Κατά τους αρχαίους τρεις ήταν οι κατηγορίες των πολιτών:
ο κακός πολίτης, που ενδιαφέρεται μόνο για το προσωπικό του συμφέρον, ο αγαθός πολίτης, που είναι εντάξει απέναντι στους άλλους ανθρώπους και στο κράτος και ο άριστος πολίτης, αυτός που είναι εντάξει στις υποχρεώσεις του και που καταγγέλλει τον πολίτη που κάνει πράξεις σε βάρος των συμπολιτών του και του κράτους.
Η λέξη αγαθός είναι σύνθετη και αποτελείται από το επίρρημα άγαν=πολύ και το ουσιαστικό ήθος=χαρακτήρας. Επομένως αγαθός είναι εκείνος ο άνθρωπος που έχει καλόν χαρακτήρα. Οι μη έχοντες όμως καλόν χαρακτήρα φρόντισαν να διαβάλλουν τον αγαθό πολίτη και λίγο πολύ να τον χαρακτηρίζουν μειωτικά χαζούλη. Ο υπερθετικός βαθμός του αγαθός=άριστος.
«Οι άριστοι άνδρες παρακελεύονται τοις πολίταις ομονοείν» = οι κατ’ εξοχήν καλοί άνδρες προτρέπουν τους πολίτες να έχουν ομόνοια μεταξύ τους.
Ξενοφώντος «Απομνημονεύματα», 4, 4, 15-17
2. ΣΥΜΜΟΡΙΑ: Η λέξη συμμορία στην αρχαιότητα είχε καλή έννοια.
Σήμαινε τον Σύλλογο εκείνον, στον οποίο τα μέλη συνεισφέρουν ανάλογα με τις δυνατότητές τους (συν+μόρος=μέρος) για κοινωνικό σκοπό. Οι συμμορίες όμως έγιναν παντοδύναμες και ξέφυγαν από τον κοινωνικό σκοπό τους, γιατί μπήκαν μέσα άνθρωποι που ενδιαφέρονταν μόνο για το προσωπικό τους συμφέρον. Γι’ αυτό ο ρήτορας Δημοσθένης καταφέρεται εναντίον τους στον λόγο του «Περί συμμοριών».
3. ΣΥΚΟΦΑΝΤΗΣ: Συκοφάντης=σύκα+φαίνω=
αυτός που φανερώνει που καταγγέλλει αυτούς που εξάγουν σύκα έξω από την Αττική. Αυτό ήταν απαγορευμένο στην αρχαία Αθήνα, γιατί τα σύκα, πλούσια τροφή, τα ήθελαν για τους στρατιώτες, για να αντέχουν περισσότερο στις κακουχίες και δυσκολίες του πολέμου. Επίσης, κατ’ επέκταση, συκοφάντης ήταν αυτός που κατάγγειλε τους φοροκλέφτες και κάθε παράβαση. Οι καταγγελλόμενοι όμως ήταν ισχυροί και φρόντιζαν να δυσφημούν τους συκοφάντες κι έτσι με την πάροδο του χρόνου συκοφάντης=αυτός που διαδίδει ψευδείς κατηγορίες. Εκτός από αυτό, και κάποιος που μισούσε έναν, τον κατήγγειλε ότι πουλάει σύκα έξω από την Αθήνα για να τον εκδικηθεί. Έτσι άλλαξε η έννοια της λέξης και από καλή έγινε κακή.
4. ΔΕΡΜΑΤΟΣΤΙΞΙΑ Ή ΤΑΤΟΥΑΖ: Η δερματοστιξία (τατουάζ)
σήμερα στους νέους είναι μόδα (=τρόπος, ζωής, ενδυμασίας κλπ). Όμως στην αρχαία Ελλάδα, στην ιστορική Κίνα, στην Ιαπωνία κλπ είχε πολύ αρνητική έννοια και ήταν ένας τρόπος εξευτελισμού. Ο νικητής στον πόλεμο στιγμάτιζε τον νικημένο, για να τον εξευτελίσει, το κράτος στιγμάτιζε τον εγκληματία.
Κατά τον Σαμιακό πόλεμο, 440-439 π.X. μεταξύ Αθηναίων και Σαμίων, οι Σάμιοι σε κάποια μάχη που νίκησαν, «ανθυβρίζοντες έστιζον τους αιχμαλώτους των Αθηναίων εις το μέτωπον γλαύκας. Και γαρ εκείνους οι Αθηναίοι σάμαιναν»
= Οι Σάμιοι για να εξευτελίσουν τους Αθηναίους αιχμαλώτους, απεικόνιζαν με στιγματισμό (τατουάζ) στο πρόσωπο κουκουβάγιες, γιατί πριν οι Αθηναίοι, μετά από νίκη εναντίον των Σαμίων στιγμάτισαν τους αιχμαλώτους Σαμίους στο πρόσωπο σάμαινα, κεφάλι γουρουνιού (σάμαινα=πλοίο Σαμιακό με πλώρη όμοια με κεφάλι γουρουνιού και φαρδιά κοιλιά). Πλουτάρχου «Περικλής» XXVI
Τους Θηβαίους που μήδισαν 480 π.Χ. πρόδωσαν δηλ. τους Έλληνες και πήγαν με τους Πέρσες, οι Πέρσες τους στιγμάτισαν για να τους εξευτελίσουν ως προδότες.
Ο Δημήτρης Απ. Ρήτας είναι φιλόλογος-συγγραφέας-στιχουργός, Δ/ντής Περιφερειακού Θεάτρου Καρδίτσας
