Πρίν την εμφάνιση και την καθιέρωση της τηλεόρασης οι επιλογές και οι τρόποι διασκέδασης ήταν λίγες με επικρατέστερες, τον κινηματογράφο, το θέατρο και τα κέντρα διασκέδασης που ίσως να ήταν και ο πιό ποθητός προορισμός. Τα κέντρα δεν ήταν σαν τα σημερινά με φωτιστικά εφφέ και πολυτέλεια. Ήταν απλές ταβέρνες όπως τις βλέπετε και στις ελληνικές ταινίες και η χωρητικότητά τους δεν ξεπερνούσε τα 150 άτομα. Στην Αθήνα η οποία μέχρι το 1970 είχε ένα τέταρτο του σημερινού πληθυσμού, υπήρχαν πολλά τέτοια μαγαζάκια τα οποία λειτουργούσαν κάθε μέρα! Τα πιό πολλά ούτε ρεπό δεν έκαναν, λειτουργούσαν επτά ημέρες την εβδομάδα διότι το κόστος λειτουργίας τους ήταν χαμηλό τη στιγμή που οι μουσικοί και τραγουδιστές αμοίβονταν από τον κόσμο και όχι από το μαγαζί. Η τακτική αυτή στα δημοτικά μαγαζιά κράτησε μέχρι τη δεκαετία του ‘80. Αμοιβή των καλλιτεχνών αποτελούσε μόνο η χαρτούρα και μάλιστα από αυτή πληρωνόταν το ΙΚΑ και τα ηχητικά οπότε το μαγαζί δεν είχε καμία επιβάρυνση εκτός από ένα φαγητό που έδινε το πρωί σ’ όλο το προσωπικό. Μέχρι το 1970 λαϊκά και δημοτικά μαγαζιά είχαν την ίδια πέραση διότι στην Αθήνα ήταν φρεσκοφερμένοι πολλοί επαρχιώτες που διασκέδαζαν περισσότερο στα κλαρινάδικα παρά στα μπουζούκια. Τα κλαρινάδικα ήταν όλα γύρω από την Ομόνοια διότι εκεί ήταν τα τέρματα των γραμμών όλων των λεωφορείων και υπήρχε καλή πρόσβαση. Αυτοκίνητα τότε είχαν ελάχιστοι άνθρωποι. Εντώ μεταξύ η Αθήνα ήταν πολύ μικρότερη από την σημερινή και το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της κατοικούσε γύρω από το κέντρο. Τα μπουζουκσίδικα είχαν αλλού πιάτσα, στην Λ. Συγγρού, στις Τζιτζιφιές, στην Εθνική οδό Αθηνών Λαμίας, στη Λ. Αθηνών κ.α. Σε ακτίνα ένα χιλιόμετρο από την Ομόνοια λειτουργούσαν τα εξής κέντρα που φιλοξενούσαν δημοτικά συγκροτήματα. Στην οδό Δώρου υπήρχε η «Ελληνική Γωνιά» του Σταύρου Γεωργακόπουλου από το Λεβίδι Αρκαδίας. Ήταν δεύτερο μαγαζί, δεν είχε ποτέ ονόματα αλλά άρχιζε από τις 9 η ώρα και μάζευε κόσμο. Ο πιό επωνυμος που πέρασε από κεί ήταν ο Βασίλης Χρυσανθόπουλος που είχε μεγάλο σουξέ με το τραγούδι ’Ήρθε μια βλάχα από το χωριό’’. Στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο τριάντα μέτρα πιό κάτω επί της οδού Σατωβριάδου υπήρχε η ‘’Λαφίνα’’ των Κώστα Γιακέ-Τάσου Κωστόπουλου. Εκεί πρωτεμφανίσθηκε ως τραγουδιστής με δισκογραφία και σουξέ ο Μάκης Χριστοδουλόπουλος το 1977 και χάλαγε κόσμο. Θυμάμαι στο κλαρίνο είχαν τον Νίκο Γούβα και τον Γιάννη Καραγιάννη. Από την άλλη μεριά του ιδίου τετραγώνου επί της οδού Χαλκοκονδύλη λειτουργούσε η “Βοσκοπούλα’’ του Βασίλη Γκαρτζόπουλου. Όλα αυτά τα μαγαζιά ήταν υπόγεια και η χωρητικότητά τους γύρω στα 150 -200 άτομα. Η “Βοσκοπούλα’’ ήταν πιό νοικοκυρεμένο μαγαζί με καλύτερα συγκροτήματα. Ήταν το πρώτο μαγαζί με δημοτικά που επισκέφθηκα πρίν 45 χρόνια. Θυμάμαι έπαιζε κλαρίνο ο Νίκος Ράρρας αλλά και ο Βασίλης Σαλέας σε παιδική ηλικία. Τραγουδούσαν, η Σοφία Κολλητήρη, ο Θανάσης Βαρσαμάς και η Βαγγελιώ Χρηστιά που ήταν ακόμη άγνωστη. Απέναντι ακριβώς στο υπόγειο υπήρχε το ”Βελούχι’’ με μόνιμα βασικό τραγουδιστή τον θρυλικό Αλέκο Κιτσάκη που είχε μεγάλες δισκογραφικές επιτυχίες και μάζευε πολύ κόσμο. Στο κλαρίνο συνήθως ο Βασίλης Μπατζής, ο Ναπολέων ο Δάμος ή ο Βασίλης Σούκας. Πενήντα μέτρα πιό πάνω στην οδό 3ης Σεπτεμβρίου ήταν ο ‘’Ελατος’’ το παλιό μαγαζί της Αθήνας που λειτουργούσε από το 1918. Η φήμη του έφθανε μέχρι την Αμερική και την Αυσταλία που σε παρόμοια μαγαζιά που λειτουργούσαν εκεί έδιναν το όνομα ‘’Ελατος’’ που ήταν γνωστό από τις πολλές κινηματογραφικές ταινίες που είχαν γυριστεί εκεί. Από τον ‘’Έλατο’’ που λειτούργησε μέχρι το 2000, πέρασαν όλα τα μεγάλα ονόματα του δημοτικού (Κάβουρας,Τζαμάρας, Κιτσάκης, Πυργάκη, Βέρρα, Κωνσταντίνου, Καρναβάς, Ζάχος, Μεϊντανάς, Χρηστιά, Βόττα, Κοκκώνης, Μάκης Βασιλείαδης, Σούκας, Μπέκος, Μάκης Χριστοδουλόπουλος κ.ά.) Πάνω από το ‘’Ελατο’’ λειτουργούσε ο ‘’Ευρώτας’’ ή ‘’Πιπεριά’’ και φιλοξενούσε το συγκρότημα των Χαλκιάδων. Στην οδό Σατωβριάδου πίσω από το ξενοδοχείο Καψής (σημερινό κατάστημα Χόντου) στο υπόγειο λειτουργούσε ‘’Ελληνικό Γλέντι’’. Εκεί έπαιζε στη δεκαετία του ’70 το συγκρότημα του Γιώργου Κόροου με πρωταγωνίστρια τη Σοφία Κολλητήρη. Στην οδό Μενάνδρου απέναντι από το Εθνικό Θέατρο στο υπόγειο ήταν η ΄Ίτιά’’. Το 1967 που έγινε το πραξηκόπημα τραγουδούσε εκεί ο Στάθης Κάβουρας με κλαρίνο το Βασίλη Σαλέα, βιολί το Γιώργο Φλώρο και κρουστά το Βραζιλιάνο. Την επόμενη χρονιά πρωτοεμφανίσθηκε εκεί ο Γιάννης Κωνσταντίνου. Λίγα μέτρα πιό κάτω από την ίδια πλευρά λειτουργούσε μέχρι το 2000 το ‘’Ελληνικό χωριό’’. Φιλοξενούσε ανέκαθεν ηπειρώτικα συγκροτήματα, το Σάββα Σιάτρα, το Δημήτρη Βάγια, το Σταύρο Καψάλη, την Παγώνα Αθανασίου-Χαλκιά, τον Λάμπρο Χαλκιά, τον Μπάο, τον Πετράκη Χαραλάμπους κ.α. Τριακόσια μέτρα πιό κάτω στην οδό Μάρνη απέναντι από την Πλατεία Βάθη, υπήρχε το ”Σούλι’’. Και αυτό συνήθως με ηπειρώτικα συγκροτήματα, την Ελπίδα Μπραχοπούλου, τον Μπαχόπουλο, τον Χαρισιάδη κ.α. Στο ‘’Σούλι’’ δούλευε στα παιδικά του χρόνια ως κλαρινίστας ο Μάκης Χριστοδουλόπουλος. Λίγο πιό πάνω στη συμβολή των οδών Καποδιστρίου και Αριστοτέλους υπήρχε η ‘’Ρούμελη’’ του Χρήστου Κρικέλα. Μικρό μαγαζάκι που είχε και μπουζούκι και κλαρίνο συνήθως το Γιώργο Γιαούζο. Στην Πλατεία Καραϊσκάκη στην αρχή της οδού Δεληγιάννη, υπήρχε ο ‘’Πετροκότσιφας’’ που αργότερα τον πήρε ο Βασίλης Σούκας και το μετονόμασε σε ”Γλυκοχάραμα”. Εκεί τραγούδησαν για πολά χρόνια, ο Τάκης Καρναβάς, η Γιούλα Κοτρώτσου, ο Αλέκος Κώστας ο Νίκος Σαραγούδας, ο Κώστας Μετζελόπουλος κ.α. Στη οδό Φαβιέρου 36 υπήρχε η ”Φαντασία” του Βαγγέλη Σούκα που ήταν ισόγειο όπως και ο ‘’Πετροκότσιφας’’. Στου Βαγγέλη τραγουδούσε μόνιμα η Κική Μαργαρώνη, αλλά και ο Θανάσης Βαρσαμάς, ο Θανάσης Ντόβας, ο Χρήστος Γερούκης, ο Θωμάς, Τζοχαντάρης, η Φιλώ Πυργάκη κ.α. Λίγα μέτρα πιό πάνω στη συμβολή των οδών Βίκτωρος Ουγκώ και Ψαρρών υπήρχαν για πολλά χρόνια δύο ακόμη μικρά μαγαζάκια. Η ‘’Τζαβέλαινα’’ του Βασίλη Σκληβανίτη και δίπλα ακριβώς αλλά με είσοδο από την Ουγκώ (ενώ η Τζαβέλαινα είχε είσοδο από την Ψαρρών) η ”Κυρά Φροσύνη” του Τριαντάφυλλου από την Τρίπολη. Στην Κυρά Φροσύνη τραγουδούδε ο Σκόπας από τη Λιβαδειά. Η ‘’Τζαβέλαινα’’ μπορεί να ήταν μικρό μαγαζάκι με χωρητικότητα 100 ατόμων αλλά είχε πάντα άριστο συγκρότημα. Για πολλά χρόνια έπαιζε εκεί κλαρίνο ο Ναπολέων Ζούμπας, και ο Βασίλης Δήμου και τραγουδούσαν, η Μαρίνα Πολυχρονοπούλου, ο Αντώνης Κυρίτσης και ο Χρήστος Φωτίου. Μόνιμος κιθαρίστας ο Σάκης Μαρκόπουλος που χάσαμε πρόσφατα. Πενήντα μέτρα πιό πάνω στη συβολή Βίκτωρος Ουγκώ και Ακομινάτου γωνία, υπήρχε ο ”Σκάρος”, του Θωμά Γκόρου, ένα μαγαζί που άφησε εποχή. Ήταν το καλύτερο από όλα. Πρώτον διότι ήταν ισόγειο και χωρίς κολώνες και με τέλεια ακουστική διότι κτίστηκε ειδικά για τέτοιο μαγαζί και ήταν καταπληκτικό. Εκεί τραγουδούσε ο Γιώργος Κούρτης που είχε τότε μεγάλη επιτυχία με το τραγούδι του ‘’Ντελή Παππά’’, ο Δημήτρης Βάγιας, ο Πάνος Αθανασίου, η Γιώτα Γκανιάτσου, και άλλοι ηπειρώτες τραγουδιστές. Στο κλαρίνο για πολλά χρόνια ο θρυλικός Σταύρος Καψάλης, ο Βασίλης Δήμου και ο Πετράκης Χαραλάμπους. Μετά την επιτυχία του ‘’Σκάρου’’ λίγα μέτρα πιό κάτω στο απέναντι τετράγωνο επί της οδού Ακομινάτου λειτούργησε το ΄Ήπειρος Αγάπη μου’’ που τραγουδούσε ο Αντώνης Κυρίστης, ο Σάββας Σιάτρας και ο Λευτέρης Κωνσταντίνου. Στη Πλατεία Καραϊσκάκη λειτούργησαν για πολλά χρόνια ‘Τ’ αηδόνια’’ που αργότερα το αγόρασε ο Πέτρο-Λούκας και το μετονόμασε Χαλκιάς Παλλάς. Υπήρχε ακόμη ένα μαγαζί στο πρώτο όροφο ενό δυορόφου κτιρίου πιό κάτω στην οδό Αχιλέως, δε θυμάμαι πως ονομαζόταν, τραγουδούσε τότε εκεί ο Νίκος Σαραγούδας. Είναι αυτό το μαγαζί ονόμαζαν αργότερα ‘’8 Παραμύθια’’. Για ένα ή δύο χρόνια λειτούργησε στη οδό Δεληγιώργη η “Ελληνική Λεβεντιιά’’. Θυμάμαι είχε τον Καρναβά με την Κοτρώτσου αλλά έκλεισε σύντομα, ήταν εκτός πιάτσας. Στην οδό Νικηφόρου στο υπόγειο λειτούργησε για πολλά χρόνια ο ‘’Μοριάς’’. Τραγουδούσε εκεί ο Γιώργος Παναγούλιας με μόνιμο κλαρίνο τον Κώστα Κωτσάκη. Στο τέλος της οδού Ακομινάτου στην συμβολή της με τη Λιοσίων υπήρχε η ‘’Σκούπα’’ που μετονομάστηκε από το Γεράσιμο Βασιλόπουλο ‘’Πλάτανος’’ και μετά από τη Μαρία Σαλτού ‘’Μανουσάκια’’. Ως ”Πλάτανος” άφησε εποχή. Περάσανε από εκεί όλα τα μεγάλα ονόματα, Γιάννης Βασιλόπουλος, Μάκης Βασιλειάδης, Δημήτρης Ζάχος, Φιλιώ Πυργάκη, Τάκης Καρναβάς κ.α. Το πιο απομακρυσμένο από την πιάτσα των κλαρινάδικων που καθώς είδατε ήταν όλα σε ακτίνα ενός χιλιομέτρου από την Ομόνοια, ήταν το “Χρυσό Κλαρίνο’’ στην οδό Μιχαήλ Βόδα που το είχε η Λιαροπούλου με το Γιάννη Βασιλόπουλο. Παρότι ήταν εκτός πιάτσας δούλευε πολύ καθότι ο Βασιλόπουλος ήταν πάντα υπολογίσιμος και είχε και επώνυμους συνεργάτες, όπως την Τασία Βέρρα, την Γιούλα Κοτρώστου, την Άννα Τσαχάλου, τον Γιάννη Κώνσταντίνου, τον Κώστα Διαμάντη κ.α, Δυό ακόμη υπολογίσιμα μαγαζιά υπήρχαν στο κέντρο της Αθήνας, του ‘’Σκαφίδα’’ στην οδό Αγίου Παύλου. Πρόκειται για το καλύτερο μαγαζί καθότι ο Σκαφίδας είχε πάντα τεράστιες επιτυχίες και τους καλύτερους μουσικούς, το Γιώργο Κόρο, τον Κώστα Σούκα, τον Κώστα Πίτσο, το Βαγγέλη Κοκκώνη, το Μάκη Μπέκο, την Άννα Τσαχάλου, τη Βάσω Χατζή, το Γιάννη Σκληρό, τον Ανδρέα Παπανδρέου, το Γιάννη Λειβαδίτη κ.α. Στην οδό Θεμιστοκλέους στη συμβολή με την Πανεπιστημίου υπήρχε ο ‘’Κάβουρας’’ που λειτούργησε για πολλά χρόνια με πρωτοφανή για δημοτικό μαγαζί επιτυχία. Εκεί έπαιζε ο Γιάννης Βασιλόπουλος, ο Βασίλης Σαλέας, ο Πέτρος Καλύβας, ο Κώστας Πίτσος, και άλλοι καλοί μουσικοί. Μαζί του τραγουδούσε η Σοφία Κολλητήρη, η Βάσω Χατζή κ.α. Ένα ακόμη κλαρινάδικο υπήρχε στο Πριστέρι η ”Χωριάτικη Αυλή” Θυμάμαι έπαιζε κλαρίνο ο Κώστας Σκορδής από το Μαυρολιθάρι. Στους Αγίους Αναργύρους στην πλατεία υπήρξε ο ”Θεόφιλος” και στο Γαλάτσι του ”Στρόμπολη”. Στην Λεωφόρο Βουλιαγμένης είχε φτιάξει ο Δημήτρης ο Βάγιας το ‘‘Γιαννιώτικο Σαλόνι”. Ώς κλαρινάδικο δούλεψε για μερικά χρόνια και ένα μαγαζί που ήταν στην οδό Κεφαλληνίας απέναντι από τη στοά Μπροντγουεϊ που ονομαζόταν ”Κότζακ”. Το είχαν δυό αδέλφια που είχαν ταβέρνα στο Καρέα. Ο ένας ονομαζόταν Λεωνίδας. Στο ”Κότζακ” τραγούδησαν, η Φιλιώ Πυργάκη, ο Κώστας Νάκας, η Τασία Βέρρα, ο Γιάννης Κωνσταντίνου, ο Τάκης Καρναβάς κ.α. Ήταν μεγάλο και ωραίο μαγαζί. Απέναντι ακριβώς υπήρχε η ”Σουϊτα”, (πρώην Φαντασία). Εκεί τραγούδησαν για πολλά χρόνια, ο Μάκης Χριστοδουλόπουλος, ο Κώστας Σκαφίδας, η Βάσω Χατζή, η Άννα Τσαχάλου αλλά δεν ήταν καθαρά κλαρινάδικο, είχε και λαϊκό πρόγραμμα και σημείωσε καθόλη τη διάρκεια της λειτουργίας του μεγάλη επιτυχία. Δημοτικάδικο ήταν και στο Γαλάτσι ένα μαγαζί που ονομαζόταν “Εσπερίδες” και αργότερα ”Όμοφη Νύχτα”. Το είχε ένας Πέππας που στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο ”Μονς Σενιέρ” και μετά στο ”Δώδεκα” στην Εθνική οδό. Ξέχασα το σημαντικότερο, στον Άγιο Παύλο λειτούργησε για πολλά χρόνια η ”Ζούγκλα” που ήταν εξίσου φημισμένη με τον Έλατο. Από τη ”Ζούγλα” πέρασαν, οι Χαλκιάδες, ο Ζάχος, ο Κάβουρας, ο Τσαούσης, η Λέλα Παπαδοπούλου αλλά και μεγάλα λαϊκά ονόματα όπως ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης κ’.α. Εκεί κοντά υπήρχε και ένα άλλο μαγαζί με δημοτικό συγκρότημα “Του Μπερέκου” αλλά δεν το πρόλαβα δεν έχω στοιχεία. Εκτός πιάτσας αλλά σημαντικό μαγαζί που λειτουργεί ακόμη, ήταν οι “Σταλλακτίτες” του Τάσου Παγκάκη από την Εύβοια. “Σταλλακτίτες” ονομαζόταν αυτό το μαγαζί που βρίσκεται στο τέρμα της οδού Λιοσίων και σήμερα ονομάζεται ”Κόμβος”. Αυτό είναι το πρώτο από τα τρία μαγαζιά που έφτιαξαν οι αδελφοί Μιχάλη Μενιδιάτη και τα ονόμαζαν ”Φαντασία”. Στους ”Σταλλακτίτες” έπαιξε πολλά χρόνια το συγκρότημα του Γιώργου Κόρου με τραγουδιστές, τη Βάσω Χατζή, το Νίκο Τρομάρα, τη Βούλα Στρατή, τη Ζέτα Οικονόμου, την Άννα Τσαχάλου, το Βαγγέλη Γκάτση κ.α. Τα “Αγρίμια” που λειτουργεί σήμερα ως κλαρινάδικο ήταν για πολλά χρόνια Κρητικό Στέκι και στη δεκαετία του ’80 το πήρε ο Γιάννης Μπάρμπας και το έκανε δημοτικό στέκι. Πρόκειται για το μεγαλύτερο και αρτιότερο δημοτικό μαγαζί και είναι και ισόγειο ενώ όλα τ’ άλλα ήταν υπογειάκια (εκτός το Ελληνικό Χωριό, του Σκαφίδα, το Σκάρο, τον Πετρικότσιφα, και τη Φανασία του Βαγγέλη Σούκα, τα άλλα 25 ήταν υπόγεια). Μαγαζιά με παραδοσιακά τραγούδια άλλων περιοχών υπήρχαν και άλλα, όχι όμως με τα γνωστά στεργιανά δημοτικά με τα κλαρίνα. Στην Καλλιθέα υπήρχε ένα μαγαζί που έπαιζαν μόνο θρακιώτικα με το συγκρότημα του Καριοφύλη Δοϊτσίδη. Εκεί μαζί το Δοϊτσίδη που τραγουδούσε και έπαιζε και ούτι, έπαιζε κλαρίνο ο Κυριάκος Κωστούλας, βιολί ο Νίκος Μοραϊτης και κρουστά ο Ματθαίος Μπαλαμπάνης. Με νησιώτικα λειτουργούσε στο τέρμα της οδού Πατησίων το ”Μουράγιο” των Κονιτοπουλαίων” και με Κρητικά πάνω από είκοσι μαγαζιά με επίκεντρο τους Αμπελοκήπους.
Από τα τριάντα μαγαζιά που απασχολούσαν πάνω από 300 μουσικούς και τραγουδιστές το 2022 λειτούργησαν δυο τρία μαγαζιά (μια -δυό φορές την εβδομάδα και αυτά φυτοζωούσαν) και πέρσι το 2023 (για πρώτη φορά στην ιστορία του Νεοελληνικού Κράτους) στο Νομό Αττικής που κατοικούν 6.000.000 άνθρωποι δεν λειτούργησε ούτε ένα δημοτικό μαγαζί. Το δημοτικό τραγούδι έχασε την αίγλη του, διότι δεν εξελίχθηκε όπως τα άλλα είδη απλά αλλοτριώθηκε.
Γ.Μ.